ترک دارویی اعتیاد به کوکائین

کوکائین به هر شیوه‌ای که مصرف شود، کشیده شود، تزریق شود یا استنشاق شود، مخدر قدرتمندی است که بر شیمی مغز اثر می‌گذارد و با ایجاد کردن حالت سرخوشی مفرط میلی کنترل‌ناپذیر را برای مصرف ایجاد می‌کند. چون کوکائین مستقیماً بر سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارد، علائم ترک این مخدر شدید است. زمانی که فرد تصمیم به ترک کوکائین می‌گیرد، با علائمی همچون افسردگی، آشفتگی، خستگی مفرط و عصبانیت روبرو می‌شود. ترک کوکائین رخداد جسمی و عاطفی مهمی است که بسیاری از معتادان را به گرداب مصرف دوباره سوق می‌دهد. بنابراین ترک این مخدر باید حتما زیر نظر پزشک متخصص انجام گیرد تا عوارض آن به حداقل برسد.

دلیل سخت بودن ترک کوکائین

 کوکائین به دلیل اثر گذاشتن بر سیستم عصبی مرکزی، مخدری بسیار اعتیادآور است. به همین جهت بسیاری از معتادان مصرف آن را دوباره در دوران ترک شروع می‌کنند. سیستم عصبی مرکزی از مغز و نخاعی تشکی می‌شود و وظیفه پردازش اطلاعات جمع‌آوری شده توسط حواس را به عهده دارد. زمانی که چیزی را حس می‌کنیم، سیستم عصبی مرکزی این واکنش را ثبت می‌کند. سلول‌های مغز در واکنش به یک حس خوشایند، مانند مزه یک دسر لذیذ، انتقال دهنده‌ای عصبی به نام دوپامین را آزاد می‌کنند. آزاد شدن دوپامین مانند یک پاداش عمل می‌کند و موجب شادی و رضایتی می‌شود که باعث می‌شود انگشتهایتان را نیز با دسر بخورید.

 تحت شرایط عادی، سلول‌های مغزی آزاد کننده دوپامین، سیگنال لذت را پس از انتقال پیام متوقف می‌کنند، اما کوکائین فرایند کنسل کردن این سیگنال شیمیایی را مختل می‌کند و باعث می‌شود که سلول‌های مغز همچنان دوپامین ترشح کنند. در نتیجه مصرف کننده به جای تجربه حس ملایمی از لذت و رضایت، سرخوشی غیرقابل کنترلی را حس می‌کند که به این زودی فروکش نمی‌کند. چون کوکائین مانند یک محرک عمل می‌کند، مصرف کننده انرژی فوق‌العاده‌ای را در خود می‌بیند. این حس‌های مثبت پاداش و انگیزه‌ای است که مصرف کننده تفریحی را به یک معتاد تبدیل می‌کند.

سیستم پاداش طبیعی مغزی پس از مصرف مستمر کوکائین، دیگر به نحو موثر عمل نمی‌کند. بنابراین معتاد باید کوکائین بیشتری را مصرف کند تا همان حس رضایت و سرخوشی قبلی را تجربه کند. به علاوه فعالیت‌ها وتفریحاتی که پیش از مصرف کوکائین مایه خوشحالی و مورد علاقه فرد معتاد بوده است، دیگر هیچ احساس لذتی را برنمی‌انگیزد. این ناتوانی در لذت بردن (آنهدونیا) یکی از بدترین جنبه‌های ترک کوکائین برای بسیاری از معتادان است. هدف از دارودرمانی در دوران ترک کوکائین این نیست که میل بیمار به مصرف کوکائین سرکوب شود یا عوارض ترک کوکائین کاملاً از بین برود، بلکه هدف از دارودرمانی این است که بیمار قدرت تحمل خماری و علائم دوران ترک را پیدا کند و بتواند بر تغییر رفتار خود و از نو ساختن زندگی‌اش متمرکز شود.

علائم ترک کوکائین

مصرف مداوم کوکائین وابستگی روانی شدیدی (اعتیاد) را ایجاد می‌کند. افرادی که مصرف کوکائین را به یکباره قطع می‌کنند، در دورانی که بدن تلاش می‌کند تا خود را با شرایط جدید وفق دهد و عملکرد مطلوب را بدون مخدر ارائه دهد، با علائم متعددی روبرو می‌شوند. طول دوره ترک اعتیاد به کوکائین برای تمام بیماران یکسان نیست و به میزان و تناوب مصرف بستگی دارد.

 تعدادی از علائم ترک اعتیاد کوکائین عبارت است از:

 آشفتگی

 افسردگی

 میل شدید به مصرف مخدر

 خستگی مفرط

 اضطراب

 عصبانیت ناگهانی

 بی‌انگیزگی

 حالت تهوع و استفراغ

 لرز

 تحریک‌پذیری و زودرنجی

 درد عضلانی

 اختلالات خواب وخواب آشفته

عوارض جانبی ترک کوکائین

مصرف کننده تقریباً بلافاصله پس از ترک کوکائین دچار آشفتگی حسی می‌شود و میل به مصرف مخدر تا چند ماه پس از ترک آن به قوت خود باقی است. 

عوارض جانبی زیر شکست دادن هیولای اعتیاد به کوکائین را دشوارتر می‌کند:

 سردرد

 رعشه عضلات

 انرژی نداشتن

 عصبی و آشفته بودن

 عدم توانایی در کنترل استرس

 افزایش قابل توجه اشتها

چه داروهایی برای ترک دارویی اعتیاد به کوکائین تجویز می‌شود؟

چنانچه ترک اعتیاد تحت نظارت پزشک انجام شود، پزشک سابقه پزشکی، سن، وضعیت جسمی، عامل‌های تنش‌زای زندگی و عامل‌های دیگر را در نظر می‌گیرد و در نهایت داروی مناسب را تجویز می‌کند. بعضی داروها فقط خاص دوران سم‌زدایی، یعنی زمانی است که بدن خود را به نبود کوکائین وفق می‌دهد. داروهای دیگر برای مصرف درازمدت تجویز می‌شود تا بیمار دوباره در ماه‌های پیش رو، شروع به مصرف کوکائین نکند. بسیاری از داروهایی که در برنامه‌های بازپروری بستری درمان دارویی ترک اعتیاد به کوکائین تجویز می‌شود، سیستم عصبی مرکزی را آرام می‌کند. مصرف درازمدت کوکائین به مرور بر تولید انتقال دهنده‌های عصبی مغز، حامل‌های شیمیایی مولد حس‌ها یا واکنش‌های خاص، اثر می‌گذارد. چنانچه بیمار از اضطراب و آشفتگی رنج ببرد، پزشک داروهایی را تجویز می‌کند که ترشح انتقال دهنده‌های عصبی، مانند GABA و دوپامین، را تحریک می‌کند تا بیمار آرام‌تر شود. بسیاری از داروهایی که در حال حاضر برای معتادان در حال ترک کوکائین تجویز می‌شود، در درمان عارضه‌های دیگری، مانند صرع و اسپاسم و گرفتگی عضلات نیز کاربرد دارد. 

متداول‌ترین داروهایی که در دوران ترک اعتیاد به کوکائین تجویز می‌شود، عبارت است از:

گاباپنتین: این دارو که برای پیشگیری از تشنج تجویز می‌شود، باعث آزاد شدن انتقال دهنده عصبی GABA می‌شود تا بیمار حس بهتری پیدا کند.

 مودافینیل: این دارو با بهبود خواب شبانه و افزایش تولید دوپامین، از خستگی و خواب آلودگی ناشی از ترک کوکائین جلوگیری می‌کند.

 توپیرامات: این داروی ضدتشنج فعالیت سیستم عصبی مرکزی را کاهش می‌دهد تا آشفتگی دوران ترک کمتر شود.

 ویگاباترین: این داروی ضدصرع تولید GABA را افزایش می‌دهد تا میل به مصرف کوکائین کمتر شود.

 باکلوفن: این دارو برای شل کردن عضلات تجویز می‌شود. در دوران ترک اعتیاد از باکلوفن برای افزایش ترشح GABA استفاده می‌شود.

از بین تمام داروهایی که برای درمان اعتیاد به کوکائین تجویز می‌شود، دی‌سولفیرام (Antabuse) موفقیت‌آمیزترین نتایج را به دست داده است. سال‌ها است که دی سولفیرام برای درمان اعتیاد به الکل به کار برده می‌شود، این دارو واکنش شدیدی را نسبت به الکل برمی‌انگیزد. دی سولفیرام برای کمک به ترک کوکائین نیز کاربرد داشته است.

عوارض و نقاط ضعف درمان دارویی ترک اعتیاد به کوکائین

مصرف داروهای ضدتشنجی که برای درمان اعتیاد به کوکائین تجویز می‌شود، عوارض جانبی متعددی را به دنبال دارد که از عوارضی خفیف و ناخوشایند تا عوارضی مرگبار متغیر است. داروهایی مانند گاباپنتین و ویگاباترین باعث سرگیجه، تهوع و گیجی می‌شوند. همچنین داروهای ضدتشنج تداخل‌های دارویی خطرناکی با بعضی داروهای پرکاربرد دارند.

 به علاوه این داروها مشکلات حافظه و تمرکز را نیز ایجاد می‌کنند. عوارض جانبی داروهای ضدتشنج به شرح زیر است:

 از کار افتادن کبد

 واکنش‌های پوستی مرگبار (سندرم استیون جانسون)

 افزایش میل به خودکشی

 نقص‌های مادرزادی

 ناهنجاری‌های خونی

مصرف دی‌سولفیرام عوارضی جانبی مانند خستگی، گیجی، آکنه و راش پوستی، دل پیچه، ضعف و ناتوانی جنسی را به دنبال دارد. پزشک معالج عوارض جانبی و تداخل‌های دارویی را قبل از شروع درمان به بیمار توضیح می‌دهد. مصرف دارو در دوران ترک اعتیاد باید کاملاً تحت نظر پزشک باشد. زندگی برای بسیاری از بیماران در حال ترک آشفته و بی‌نظم است. فرد معتاد باید هر روز با مشاور خود صحبت کند تا دوز مناسبی از دارو برای وی تجویز شود. هرچند مصرف دارو تحمل دوران ترک را برای بیمار آسان‌تر می‌کند، این داروها حس امنیتی کاذبی را نیز در بیمار القاء می‌کنند. لازم به ذکر است که ترک دارویی تنها روش برای ترک اعتیاد نیست. اگرچه ترک دارویی تحمل عوارض سم‌زدایی را برای بیمار آسان‌تر می‌کند، با این حال دارو فقط یک بخش از طرح درمانی جامع ترک اعتیاد است.

دیگر عامل‌های موفقیت

اگر مصرف دارو با مشاوره مستمر و تغییرات رفتاری معطوف به علل و محرک‌های کوکائین همراه نباشد، احتمال برگشت به اعتیاد در آینده بسیار بالا خواهد بود. معتادان به کوکائین در دوران ترک با مشکلات و جدایی‌های عاطفی، بی‌پولی، بی‌کاری و اتهامات حقوقی نیز دست و پنجه نرم می‌کنند. برآیند فشار ناشی از این مشکلات و آشفتگی جسمی و روحی بیمار را از پا می‌اندازد و اگر پشتیبانی و حمایت افراد و منابع مختلف نباشد، ادامه مسیر برای وی ممکن نخواهد بود. ترک دارویی فقط بخشی از طرح جامع درمان اعتیاد است. بیمار برای نجات از این باتلاق به کمک پزشک، مشاور، گروه‌های حمایتی، اعضاء خانواده و دوستان خود نیز نیاز دارند. مصرف دارو باعث می‌شود که میل بیمار به مصرف مواد کمتر شود و علائم جدی ترک اعتیاد بروز نیابد، اما بیمار برای مواجهه با واقعیت‌های گذران زندگی بدون سرخوشی‌های کاذب مواد مخدر، به یک حامی مطمئن نیاز دارد.

چه زمانی مصرف دارو برای سم‌زدایی ضرورت پیدا می‌کند؟

هرچند سم‌زدایی و ترک اعتیاد به کوکائین غالباً به صورت بازپروری سرپایی انجام می‌شود، اما گاهی اوقات ترک دارویی و بستری شدن بیمار در کمپ لازم می‌شود. اگر بیمار سابقه تلاش ناموفق برای ترک اعتیاد را داشته باشد، نظارت شبانه‌روزی ضرورت می‌یابد. به علاوه اگر فرد معتاد دچار اختلال ذهنی همزمان نیز باشد، توصیه می‌شود که پس از درمان ترک اعتیاد سرپایی، ترک دارویی نیز در طرح درمان گنجانده شود. بالا رفتن احتمال خودکشی یکی از مشکل‌سازترین علائم ترک اعتیاد است. معتادانی که تلاش می‌کنند تا خود را از چنگال اعتیاد به کوکائین نجات دهند، از افسردگی شدید و دمدمی مزاجی نیز رنج می‌برند و بارها به خودکشی فکر می‌کنند. مصرف مداوم کوکائین باعث می‌شود که مغز به جریان داشتن پیوسته‌ی انتقال دهنده‌های عصبی شادی عادت کند. چون کوکائین مانع از بازجذب دوپامین می‌شود، مغز سرشار از دوپامین می‌شود و حالت نشئگی به مصرف کننده دست می‌دهد. زمانی که مغز دیگر این حالت‌های سرخوشی مفرط را تجربه نکند، افسردگی سایه مخرب خود را بر مغز و روان بیمار می‌گسترد.

زمان‌بندی ترک

علائم ترک کوکائین معمولاً پس از 10 ـ 7 روز برطرف می‌شود. با این حال همان طور که درباره مخدرهای دیگر نیز پیش می‌آید، ممکن است بیمار ناگهان، حتی پس از سال‌ها ترک، میل به مصرف کوکائین پیدا کند. نیمه عمر کوکائین بسیار کوتاه است، بنابراین علائم ترک آن 90 دقیقه پس از آخرین بار مصرف بروز می‌یابد. البته زمانبندی بروز علائم در تمام بیماران یکسان نیست و به عواملی بستگی دارد که در ادامه آنها را توضیح می‌دهیم.

مدت مصرف

افرادی که مدت کوتاه‌تری کوکائین مصرف کرده‌اند، علائم‌شان زودتر فروکش می‌کند. بالعکس معتادانی که سال‌ها است کوکائین مصرف می‌کنند، باید هفته‌های متوالی با علائم آزاردهنده دست و پنجه نرم کنند، چرا که مخدر در بدن‌شان جمع شده است.

میزان مصرف

چنانچه کوکائین در مقادیر بالا مصرف شده باشد، علائم ترک آن مدت بیشتری دوام خواهد داشت، چون مغز به نشئگی طولانی‌تر و شدیدتری عادت کرده است.

ناخالصی کوکائین

چنانچه مخدر ناخالصی داشته باشد، طبعاً با هر بار مصرف مخدر کمتری وارد بدن می‌شود. افرادی که کوکائین با درصد خلوص بالا مصرف کرده‌اند، باید مدت بیشتری علائم را تحمل کنند.

محیط

اگر معتاد برای فرار از محیط تنش‌زای اطراف خود به کوکائین پناه برده باشد، استرس و اضطراب محرکی است که او را وادار به مصرف دوباره می‌کند. در نتیجه عامل‌های محیطی استرس‌زا، مانند مشکلات شغلی یا زناشویی و عامل‌های دیگر، میل شدیدی را برای مصرف کوکائین در بیمار بیدار می‌کند و پشت سر گذاشتن دوران ترک را دشوارتر می‌کند.

اختلال ذهنی همزمان

چنانچه بیمار همزمان با اعتیاد دچار اختلال ذهنی، از قبیل افسردگی، اضطراب، اختلال تغذیه یا اختلال شخصیت نیز باشد، ترک اعتیاد پیچیده‌تر خواهد شد. به علاوه ترک اعتیاد برای افرادی که به چند مخدر معتاد شده‌اند، سخت‌تر و طولانی‌تر است.